ԱՃԹՆ-Ի ՍՏԱՆԴԱՐՏԻ ԳԼՈւԽ 1. ԱՃԹՆ-Ի ՍՏԱՆԴԱՐՏԻ ԻՐԱԿԱՆԱՑՈՒՄ

6․ Արձանագրություն. Քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը

1․ Ներածություն

Քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը էական նշանակություն ունի ԱՃԹՆ-ի նպատակների, այդ թվում՝ 4-րդ սկզբունքի իրականացման հարցում, որի համաձայն՝ «կառավարության եկամուտների և ծախսերի հանրային ընկալումը ժամանակի ընթացքում կարող է նպաստել հանրային երկխոսությանը և կայուն զարգացմանն ուղղված նպատակահարմար և իրատեսական տարբերակների իրազեկ ընտրությանը»։ ԱՃԹՆ-ի գործընթացում քաղաքացիական հասարակության ակտիվ մասնակցությունն առանցքային դերակատարում ունի, ինչի շնորհիվ ապահովվում է, որ ԱՃԹՆ-ի ստեղծած թափանցիկությունը հանգեցնի առավել բարձր հաշվետվողականության։ ԱՃԹՆ-ի ստանդարտն ընդունելու հիմնական շարժիչ ուժն ավելի էական, ավելի հուսալի և ավելի գործածելի տեղեկություններ ստանալու, ինչպես նաև այդ տեղեկություններն ավելի արդյունավետ կերպով  արդյունահանող ոլորտի կառավարման կամ հանրային հաշվետվողականության և եկամուտների կառավարման բնագավառներում իրականացվող ավելի լայնածավալ բարեփոխումների հետ կապելու ցանկությունն է: Հետևաբար, ԱՃԹՆ-ի իրականացման արդյունքում գոյացած տեղեկություններն օգտագործելու համար քաղաքացիների ավելի ակտիվորեն գործելու կարողությունը ԱՃԹՆ-ի իրականացման և ԱՃԹՆ-ի  գործընթացում քաղաքացիական հասարակության մասնակցության վճռորոշ բաղադրիչներից է։

ԱՃԹՆ-ի գործընթացում քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը պաշտոնապես գնահատվում է ԱՃԹՆ-ի իրականացման երկու փուլերում՝ թեկնածության գնահատման ընթացքում և վավերացման գործընթացի ընթացքում։ Քաղաքացիական հասարակության մասնակցության գնահատումը կարող է նաև կատարվել յուրաքանչյուր առանձին դեպքի համար՝ ի պատասխան կոնկրետ իրականացնող երկրներում առկա իրավիճակի վերաբերյալ Խորհրդի կողմից արտահայտված առանձին մտահոգություններին։ Սույն արձանագրությունում ներկայացված են այն հարցերը, որոնք պետք է քննարկվեն ԱՃԹՆ-ի Խորհրդի (ներառյալ՝ հանձնաժողովների) և վավերացնողների կողմից` քաղաքացիական հասարակության մասնակցությանն առնչվող դրույթների (պահանջ 1.3) կատարումը գնահատելիս, ինչպես նաև ապացույցների այն տեսակները, որոնք պետք է օգտագործվեն՝ այդ հարցերին պատասխանելիս։ Թեև ԱՃԹՆ-ի գործընթացում քաղաքացիական հասարակության մասնակցությանն առնչվող դրույթներն ԱՃԹՆ-ի իրականացման բոլոր փուլերում կայուն են, դրույթների կատարումը գնահատելու համար ԱՃԹՆ-ի Խորհրդի կողմից օգտագործվող ապացույցները, անհրաժեշտությունից ելնելով, կարող են տարբեր լինել` կախված տվյալ երկրի հանգամանքներից, իրականացման փուլից և տեղեկությունների առկայությունից։ Հարկ է նշել, որ ստորև՝ 2.1-2.5 կետերում ներկայացված հարցերը և ապացույցների առաջարկված տեսակները դրույթներ չեն հանդիսանում, և ներկայացված ցանկը սպառիչ չէ։ Այդուհանդերձ, դա գնահատման շրջանակ է ապահովում քաղաքացիական հասարակությանն առնչվող դրույթների կատարման համար:

2․ ԱՃԹՆ-ի՝ քաղաքացիական հասարակության վերաբերյալ դրույթների մեկնաբանությունը 

Սույն արձանագրության իմաստով՝ «քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներ» հասկացությունը կներառի քաղաքացիական հասարակության այն ներկայացուցիչներին, ովքեր էապես ներգրավված են ԱՃԹՆ-ի գործընթացում,  ընդգրկելով բազմաշահառու խմբի անդամներին, սակայն չսահմանափակվելով նրանցով։  «ԱՃԹՆ-ի գործընթաց» հասկացությունը կներառի այն գործողությունները, որոնք առնչվում են ԱՃԹՆ-ին միանալու նախապատրաստման, բազմաշահառու խմբի նիստերի, քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների (ՔՀԿ) խմբակցությունների՝ ԱՃԹՆ-ի վերաբերյալ լրացուցիչ հանդիպումների, այդ թվում՝ բազմաշահառու խմբի ներկայացուցիչների հետ փոխգործակցության, ԱՃԹՆ-ի զեկույցների կազմման, ԱՃԹՆ-ի զեկույցների վերաբերյալ նյութերի նախապատրաստման կամ վերլուծության իրականացման, ԱՃԹՆ-ի գործունեության մասին տեսակետների արտահայտման, ինչպես նաև բնական ռեսուրսների կառավարման վերաբերյալ տեսակետների արտահայտման հետ:

Քաղաքացիական հասարակությանն առնչվող դրույթների կատարումը գնահատելիս Խորհուրդը և վավերացնողները կկիրառեն հետևյալ ստուգումները.

2.1  Արտահայտվելը. քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կարող են մասնակցել ԱՃԹՆ-ի գործընթացի վերաբերյալ հանրային բանավեճին և ԱՃԹՆ-ի գործընթացի վերաբերյալ արտահայտել կարծիքներ՝ առանց սահմանափակման, հարկադրանքի կամ ճնշման։

ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդը և վավերացնողները քննության կառնեն հետևյալ դրույթները.

• քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կարողանում են ազատորեն և հրապարակայնորեն խոսել ԱՃԹՆ-ի գործընթացի մասին, այդ թվում, օրինակ՝ բազմաշահառու խմբի նիստերի և ԱՃԹՆ-ի միջոցառումների, ներառյալ՝ ԱՃԹՆ-ի Զեկույցների տարածման նպատակով իրականացվող միջոցառումների, հանրային միջոցառումների ժամանակ, լրատվամիջոցներով և այլն,
• փաստացի գործելակերպերը, այդ թվում՝ շահագրգիռ կողմերի բազմազան տեսակետները կամ անկախ երրորդ կողմերի տրամադրած էական ապացույցները վկայում են այն մասին, որ ԱՃԹՆ-ի գործընթացի առնչությամբ՝ քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների մոտ դիտարկվել է ինքնագրաքննություն կամ ինքնահարկադրված սահմանափակումներ՝ ճնշման ենթարկվելու վախի պատճառով, և թե արդյոք նման խոչընդոտներն ազդել են քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների կողմից ԱՃԹՆ-ի գործընթացի վերաբերյալ տեղեկությունների տարածման և հանրային դիտարկումների վրա։

2.2    Գործելը.  քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կարող են ազատորեն գործել ԱՃԹՆ-ի գործընթացի առնչությամբ։

ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդը և վավերացնողները կքննարկեն, թե որքանով է իրավական, կարգավորիչ, վարչական և փաստացի միջավայրն ազդել քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցչի՝ ԱՃԹՆ-ի գործընթացին մասնակցելու կարողության վրա։ Սա, օրինակ, կարող է ներառել հետևյալ դրույթները.

• Իրավական, կանոնակարգման կամ վարչական խոչընդոտներն ազդում են քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցչի՝ ԱՃԹՆ-ի գործընթացին մասնակցելու կարողության վրա։ Սա կարող է ներառել ՔՀԿ-ների գրանցման հետ կապված այն իրավական կամ վարչական ընթացակարգերը, որոնք բացասաբար են ազդել ԱՃԹՆ-ի գործընթացին մասնակցելու նրանց կարողության վրա, ֆինանսավորման հասանելիության հետ կապված այն իրավական կամ վարչական սահմանափակումները, որոնք խոչընդոտել են ՔՀԿ-ների կողմից ԱՃԹՆ-ի գործընթացի հետ կապված աշխատանքների իրականացմանը, այն իրավական կամ վարչական հարցերը, որոնք խոչընդոտել են ՔՀԿ-ների կողմից ԱՃԹՆ-ի գործընթացի հետ կապված հանդիպումների անցկացմանը, ինչպես նաև ԱՃԹՆ-ի գործընթացի վերաբերյալ տեղեկությունների տարածման և հանրային դիտարկումների կատարման խոչընդոտները և այլ հարցեր:
• Որևէ ապացույցի առկայությունը, որը վկայում է այն մասին, որ սահմանափակվել են քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների՝ ԱՃԹՆ-ի գործընթացի իրականացման հետ կապված այնպիսի հիմնարար իրավունքներ, ինչպիսիք են արտահայտվելու կամ տեղաշարժի ազատությունը:

2.3      Միավորումներ կազմելը. քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կարող են ԱՃԹՆ-ի գործընթացի առնչությամբ հաղորդակցվել և գործակցել միմյանց հետ:

ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդը և վավերացնողները քննության կառնեն հետևյալ դրույթները.

• բազմաշահառու խմբի քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կարող են ներգրավել բազմաշահառու խմբի մաս չկազմող այլ ՔՀԿ-ներին և որևէ կերպ սահմանափակված չեն դրանում, այդ թվում՝ նրանցից ստացված տեղեկությունները բազմաշահառու խմբի քննարկումներին արձանագրելու և բազմաշահառու խմբի խորհրդակցությունների արդյունքները նրանց հաղորդելու հարցում:
• Քաղաքացիական հասարակության բազմաշահառու խմբի անդամների և քաղաքացիական հասարակության ավելի լայն խմբակցությունների միջև պաշտոնական կամ ոչ պաշտոնական հաղորդակցության ուղիները չեն սահմանափակվել:
• բազմաշահառու խմբի քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների համար չի սահմանափակվել քաղաքացիական հասարակության ավելի լայն շերտերի իրազեկման միջոցառումներում, այդ թվում՝ բազմաշահառու խմբում ներկայացվածության և ԱՃԹՆ-ի գործընթացի մասին քննարկումներում ներգրավվելը:

2.4   Ներգրավվածությունը. քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կարող են լիարժեք կերպով, ակտիվորեն և արդյունավետորեն ներգրավվել ԱՃԹՆ-ի գործընթացի մշակման, իրականացման, մոնիտորինգի և գնահատման փուլերում:

ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդը և վավերացնողները քննության կառնեն հետևյալ դրույթները.

• Քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կարող են լիարժեք կերպով աջակցություն և ներդրում ունենալ ԱՃԹՆ-ի գործընթացում։ Սա կարող է ներառել, օրինակ՝ կատարված ներդրումների և իրականացված  քարոզչություն մասին վկայող ապացույցները՝ կապված բազմաշահառու խմբի հիմնական քննարկումների հետ այնպիսի խնդիրների շուրջ, ինչպիսիք են աշխատանքային ծրագրի նպատակները և գործողությունները, ԱՃԹՆ-ի զեկույցի շրջանակը, ԱՃԹՆ-ի զեկույցների հաստատումը, տարեկան հաշվետվությունների միջոցով ԱՃԹՆ-ի գործընթացի տարեկան ինքնագնահատումը, վավերացումը և այլն։ Այն կարող է նաև ներառել ապացույցներ այն մասին, որ քաղաքացիական հասարակությունը կանոնավոր կերպով մասնակցում է բազմաշահառու խմբի նիստերին, ներգրավված է բազմաշահառու խմբի աշխատանքային խմբերում ու ԱՃԹՆ-ի այլ միջոցառումներում, և որ ՔՀԿ-ների տեսակետները հաշվի են առնվում ու գրանցվում բազմաշահառու խմբի նիստերի արձանագրություններում:
• Քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները գտնում են, որ իրենք ունեն ԱՃԹՆ-ի գործընթացին մասնակցելու բավարար կարողություն: Սա կարող է ներառել ապացույցներ այն մասին, որ քաղաքացիական հասարակության վրա ազդող տեխնիկական, ֆինանսական կամ կարողությունների այլ սահմանափակումները քննարկվել են, և որ համաձայնեցվել ու (կամ) իրականացվել են այդպիսի սահմանափակումները վերացնելու ուղղությամբ մշակված ծրագրերը, այդ թվում՝ կարողությունների զարգացման կամ ռեսուրսների հասանելիություն ապահովելու միջոցով:

2.5     Հասանելիությունը հանրային որոշումների կայացմանը. քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կարող են ազատորեն խոսել թափանցիկությանը և բնական ռեսուրսների կառավարմանն առնչվող հարցերի մասին և ապահովել, որ ԱՃԹՆ-ն  նպաստում է հանրային երկխոսությանը:

ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդը և վավերացնողները քննության կառնեն հետևյալ դրույթները.

• Քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կարող են ԱՃԹՆ-ի գործընթացի միջոցով խթանել հանրային երկխոսությունը, օրինակ՝ ԱՃԹՆ-ի գործընթացի և արդյունքների մասին իրազեկման նպատակով քաղաքացիական հասարակության կողմից կամ նրանց մասնակցությամբ կազմակերպված հանրային միջոցառումների, աշխատաժողովների և խորհրդաժողովների միջոցով:
• Քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կարող են ներգրավվել բնական ռեսուրսների կառավարմանն առնչվող գործողություններում և բանավեճերին, այդ թվում, օրինակ՝ իրականացնելով վերլուծություն և քարոզչություն բնական ռեսուրսներին առնչվող հարցերի, ԱՃԹՆ-ի տվյալների օգտագործման, զանգվածային լրատվամիջոցների հետ փոխգործակցության, ԱՃԹՆ-ի Զեկույցներից ստացված տվյալների հաղորդման գործիքների մշակման վերաբերյալ և այլ թեմաներով:

2.6  Վերոնշյալ ապացույցները հավաքագրելիս պետք է հաշվի առնվեն ԱՃԹՆ-ի գործընթացում ներգրավված ՔՀԿ-ների և բազմաշահառու խմբի կողմից տրամադրված փաստաթղթերը, ինչպես նաև համապատասխան շահագրգիռ կողմերի հետ անցկացված անմիջական խորհրդակցությունների արդյունքները՝ ներառելով, սակայն չսահմանափակվելով բազմաշահառու խմբի անդամներով։ Համատեքստից ելնելով՝ ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդը կուսումնասիրի ԱՃԹՆ-ի իրականացման առավել լայն միջավայրը, օրինակ՝ հղում կատարելով վերոնշյալ 2.1-2.5 կետերում քննարկված հարցերի  համապատասխան ցուցանիշներին կամ այլ տիպի գնահատականներին:

3. Հատուկ (ad hoc) սահմանափակումները քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների նկատմամբ

3.1      ԱՃԹՆ-ն իրականացնող պետություններում քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների նկատմամբ հավանական կամ փաստացի սահմանափակումների մասին հատուկ (ad hoc) հայտարարությունները կամ հաղորդումները, նախևառաջ, պետք է քննարկվեն և պետք է դրանց հետ կապված քայլեր ձեռնարկվեն բազմաշահառու խմբի կողմից՝ հաշվի առնելով անվտանգությանն առնչվող որևէ մտահոգություն, որը տվյալ երկրի ներսում այդպիսի հարցերն ուղղակիորեն բարձրաձայնելու արդյունքում կարող է ունենալ ազդեցության ենթարկված կողմը։

3.2   ԱՃԹՆ-ի Խորհրդի Արագ արձագանքման կոմիտեի միջոցով կարելի է դիմել ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդ՝ առանձին դեպքերը քննելու և, անհրաժեշտության դեպքում, ԱՃԹՆ-ի սկզբունքների և դրույթների հայտարարված խախտումների առնչությամբ քայլեր ձեռնարկելու նպատակով: ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդը կքննարկի նման հայցերը՝ հաշվի առնելով դեպքի առնչությամբ առկա փաստերը, ԱՃԹՆ-ի սկզբունքները, ինչպես նաև երկրներին միասնական վերաբերմունք ցուցաբերելու սկզբունքը պահպանելու անհրաժեշտությունը։ Համաձայն 4-րդ բաժնի 8-րդ հոդվածի ա) կետի, «այն դեպքում, երբ ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդը մտահոգություն է հայտնում այն մասին, որ ԱՃԹՆ-ի սկզբունքների և Դրույթների պահպանումը հարցականի տակ է, այն կարող է Միջազգային քարտուղարությանը հանձնարարել տեղեկություններ հավաքագրել իրավիճակի վերաբերյալ և հաշվետվություն ներկայացնել ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդ»։  Այն դեպքում, երբ մտահոգություններ են արտահայտվում քաղաքացիական հասարակության մասնակցության առնչությամբ, անհրաժեշտության դեպքում ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդը կձգտի պարզել, թե կա՞ արդյոք անմիջական կապ դրանց և ԱՃԹՆ-ի գործընթացի միջև, այդ թվում՝ (i) արձանագրելով դեպքի առնչությամբ առկա փաստերը, (ii) հավաքելով շահագրգիռ կողմերի տեսակետները և (iii) իրականացնելով վերոբերյալ 2-րդ բաժնում սահմանված ստուգումը։

3.3   Կախված դեպքի հանգամանքներից, այդ թվում՝ այն փաստից, թե որքանով է հնարավոր պարզել արտահայտված մտահոգությունների և ԱՃԹՆ-ի գործընթացի միջև անմիջական կապի առկայությունը, Խորհուրդը քննության կառնի համապատասխան արձագանքը։ Սա կարող է ներառել, օրինակ՝ Նախագահի կամ ԱՃԹՆ-ի Խորհրդի՝ շահագրգիռ կառավարությանը հասցեագրված նամակը, ԱՃԹՆ-ի Խորհրդի կամ Միջազգային քարտուղարության առաքելությունները տվյալ երկիր, անկախ գնահատումներ իրականացնելու հանձնարարությունը, Խորհրդի հայտարարությունների հրապարակումը, թերությունների վերացման ուղղությամբ գործողությունների, այդ թվում՝ դրանց իրականացման մոնիտորինգ անցկացնելու համաձայնեցումը կամ երկրի կողմից տվյալ դրույթները պահպանելու վերաբերյալ վավերացում իրականացնելու կոչը։  Համաձայն 4-րդ բաժնի 8-րդ հոդվածի ա) կետի, «այն դեպքում, երբ ակնհայտ է, որ իրականացնող երկրի կողմից չի պահպանվել ԱՃԹՆ-ի սկզբունքների և դրույթների զգալի մասը, ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդը կկասեցնի տվյալ երկրի անդամակցությունը կամ կզրկի անդամակցությունից»:  Այն դեպքերում, երբ Խորհուրդը եզրակացնում է, որ դիտարկված մտահոգություններով որևէ դրույթ չի խախտվում, կամ դրանք էապես կապված չեն ԱՃԹՆ-ի գործընթացի հետ, իր հայեցողությամբ որոշում կկայացնի որևէ գործողություն իրականացնելու վերաբերյալ՝ առաջնահերթությունը տալով ԱՃԹՆ-ի սկզբունքների պահպանման և երկրների նկատմամբ միասնական վերաբերմունք ապահովելու անհրաժեշտությանը։

ԱՃԹՆ-Ի ՍՏԱՆԴԱՐՏԻ ԳԼՈւԽ 2. ՂԵԿԱՎԱՐՈւՄԸ ԵՎ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒՄԸ

12. ԱՃԹՆ-ի Ասոցիացիայի վարքի կանոնները

1․ Շրջանակը

ԱՃԹՆ-ի Խորհրդի բոլոր անդամները, նրանց փոխարինողները, ԱՃԹՆ-ի Ասոցիացիայի անդամները, Քարտուղարության աշխատակազմը (տեղացի ու միջազգային) և բազմաշահառու խմբերի անդամները (ստորև՝ «ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք») պահպանում են սույն վարքի կանոնները:

2․ Անձնական վարքագիծը, բարեվարքությունը և արժեքները

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք պահպանում են բարեվարքության և էթիկական վարվելակերպի բարձրագույն չափորոշիչները և գործում են ազնվորեն ու պատշաճ կերպով: ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձանց անձնական և մասնագիտական վարվելակերպը պետք է մշտապես հարգանք և վստահություն ներշնչի նրանց՝ որպես թափանցիկության և հաշվետվողականության միջազգային ստանդարտ խթանող Ասոցիացիայի պաշտոնատար անձանց կարգավիճակի հանդեպ և պետք է նպաստի ԱՃԹՆ-ի արդյունավետ կառավարմանը:

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք պետք է նվիրվեն` օրինակ ծառայելով առաջնորդելու իրենց գործին և պետք է  ներկայացնեն ԱՃԹՆ-ի շահերն ու առաքելությունը՝ դրսևորելով բարեխղճություն և ազնվություն, բարեվարքություն, պատշաճ ջանադրություն և ողջամիտ բանիմացություն այնպես, որ դրա արդյունքում ամրապնդվի հանրային վստահությունն իրենց բարեվարքության և ԱՃԹՆ-ի բարեվարքության հանդեպ, ինչպես նաև ապահովվի, որ ԱՃԹՆ-ի հետ նրանցից յուրաքանչյուրի զուգորդումը մշտապես ուղեկցվի բարի համբավով:

3․ Համապատասխանությունը

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք ԱՃԹՆ-ի շրջանակներում ստանձնած իրենց պարտականությունները կատարում են ազգային օրենքներին և կանոնակարգերին, ինչպես նաև ԱՃԹՆ-ի կանոններին, շահերին և նպատակներին համապատասխան:

4․ Հարգանքն այլ անձանց նկատմամբ

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք հարգում են այլ անձանց արժանապատվությունը, նրանց՝ ԱՃԹՆ-ի հետ առնչվող կարիքներն ու անձնական կյանքը և պատշաճ կերպով իրականացնում են իրենց իրավասություններն ու կայացնում արդար որոշումներ իրենց գործընկերների, ԱՃԹՆ-ի այլ մարմինների անդամների, աշխատակազմի անդամների, լայն հասարակության, ինչպես նաև ԱՃԹՆ-ի շրջանակներում ստանձնած իրենց պարտականությունների կատարման ընթացքում իրենց հետ շփվող ցանկացած անձի հետ իրենց գործնական հարաբերություններում:

5․ Արհեստավարժությունը

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք պետք է արհեստավարժ կերպով ու ժամանակին կատարեն իրենց ստանձնած պարտականությունները և պետք է ներդնեն առավելագույն ջանքեր մասնագիտական զարգացմանն ուղղված միջոցառումներին կանոնավոր կերպով մասնակցելու համար:

6․ Խտրականությունը

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք ԱՃԹՆ-ի շրջանակներում ստանձնած իրենց պարտականությունների կատարման ընթացքում իրենց հետ շփվող որևէ անձի նկատմամբ չեն իրականացնում որևէ խտրական կամ անհանգստություն պատճառող գործողություն կամ աջակցում նման գործողության իրականացմանը:

7․ Գաղտնիությունը

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք որևէ կերպ չեն օգտագործում որպես ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձ իրենց դերակատարման շրջանակներում տրամադրված որևէ տեղեկություն և դեռևս չհանրայնացված տեղեկությունները՝ բացառությամբ այն դեպքերի, երբ դա անհրաժեշտ է իրենց պարտականությունների հետագա կատարման նպատակով: ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք շարունակում են կրել այս պարտավորությունն իրենց մանդատի ավարտից հետո երկու տարվա ընթացքում:

8․ ԱՃԹՆ-ի ռեսուրսների ծախսումը և ԱՃԹՆ-ի գույքի օգտագործումը

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք հարգում են միջոցների արդյունավետ օգտագործման սկզբունքը և պատասխանատու են ԱՃԹՆ-ին հատկացված ֆինանսական միջոցների օգտագործման համար: ԱՃԹՆ-ի որևէ պաշտոնատար անձ չի չարաշահում ԱՃԹՆ-ի գույքի կամ ռեսուրսների օգտագործումը և մշտապես հուսալիորեն պահպանում է ԱՃԹՆ-ի գույքը, ինչպես նաև չի թույլատրում ոչ պատշաճ կերպով լիազորված որևէ անձի վերցնել կամ օգտագործել այդ գույքը:

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք հաշիվ են ներկայացնում միայն իրական ճանապարհածախսերի, գործառնական կամ որպես ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձ իրենց պարտականությունների կատարման հետ կապված ծախսերի վճարման համար: ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք ԱՃԹՆ-ին ապրանքներ կամ ծառայություններ են տրամադրում որպես ԱՃԹՆ-ի վարձատրվող մատակարարներ միայն ԱՃԹՆ-ի Խորհրդին կամ ԱՃԹՆ-ի բազմաշահառու խմբին կատարվող ամբողջական բացահայտումից հետո կամ նրանց նախնական հաստատմամբ:

9․ Շահերի բախումը և պաշտոնի չարաշահումը

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք մշտապես գործում են՝ ելնելով ԱՃԹՆ-ի շահերից, այլ ոչ այնպիսի շահերից, ինչպիսիք են՝ անձնական կամ մասնավոր շահերը կամ ֆինանսական հարստացումը:

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք խուսափում են մասնավոր շահերի բախումից: Սույն կանոններում օգտագործված իմաստով՝ «շահերի բախումը» իրավիճակ է, երբ ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձանց շահերն ազդում կամ կարող են ազդել ԱՃԹՆ-ի շրջանակներում իրենց ստանձնած պաշտոնական պարտականությունների անաչառ և անկողմնակալ կատարման վրա: Այս առումով, մասնավոր շահերը ներառում են իրենց, իրենց ընտանիքների կամ անձնական ծանոթների համար ստացած ցանկացած առավելությունը:

Նման իրավիճակում հայտնված ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք պետք է հրաժարական տան և ԱՃԹՆ-ի Խորհրդին կամ բազմաշահառու խմբին տեղեկացնեն հրաժարականի մասին: ԱՃԹՆ-ի Խորհրդի անդամների համար կիրառվում են ԱՃԹՆ-ի կանոնադրության 5.6 հոդվածում սահմանված կանոնները:

Մասնավորապես՝ ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք պետք է հետևեն այս ուղեցույցներին.

• Խուսափել սեփական կամ որևէ երրորդ կողմի շահը ԱՃԹՆ-ի շահերից վեր դասելուց (և խուսափեք վեր դասելու դեպքերի առաջացումից). թեև կողմնակի անձնական կամ երրորդ կողմի օգուտ ստանալը կարող է անհրաժեշտաբար ծագել ԱՃԹՆ-ի հետ կապված որոշակի գործողություններից, նման օգուտը պետք է պարզապես ստորադասվի ԱՃԹՆ-ի և վերջինիս նպատակների համար առաջնային օգուտին: Ցանկացած սահմանված, վճարված կամ ստացված օրապահիկ պետք է հիմնված լինի ողջամիտ իրական ծախքերի և միջազգային լավագույն գործելակերպի վրա[1]:
• Զերծ մնալ վերապահված լիազորությունների սահմանն անցնելուց: Պաշտոնատար անձինք չպետք է չարաշահեն ԱՃԹՆ-ի շրջանակներում ստանձնած պաշտոնը՝ անհարկի կերպով օգտագործելով ԱՃԹՆ-ի Ասոցիացիան կամ ԱՃԹՆ-ի աշխատակազմը, ծառայությունները, սարքավորումները, ռեսուրսները կամ գույքը՝ ի նպաստ անձնական կամ երրորդ կողմի օգուտի կամ հաճույքի. ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք չպետք է երրորդ կողմերին ներկայացնեն, որ, որպես ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձ, իրենց իրավասությունների շրջանակն ընդգրկում է ավելին, քան փաստացի ընդգրկում է:
• Չներգրավվել ԱՃԹՆ-ից դուրս իրականացվող այնպիսի անձնական բնույթի գործողություններում, որոնք կարող են, ուղղակիորեն կամ անուղղակիորեն, էականորեն բացասաբար ազդել ԱՃԹՆ-ի վրա:

10․ Նվերները, ուղևորությունները և ներկայացուցչական ծախսերը

ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք չպետք է որևէ անձից կամ կազմակերպությունից պահանջեն կամ նրանցից ընդունեն  այնպիսի նվերներ, դրամական նվերներ, անվճար ուղևորություններ, հոնորարներ, անձնական գույք կամ այլ արժեքավոր իրեր, որոնք նախատեսված են եղել, կամ որոնք, հիմնավոր կերպով, կարող են ընկալվել որպես նման դոնորի նկատմամբ ԱՃԹՆ-ին առնչվող հարցերի հետ կապված հատուկ վերաբերմունք ցուցաբերելու ուղղակի կամ անուղղակի խթան: 

ԱՃԹՆ-ի շրջանակներում ստանձնած պարտականությունների կատարման հետ ուղղակի կամ անուղղակի առնչվող նվերներ, անվճար ուղևորություններ կամ 100 ԱՄՆ դոլար արժեքը գերազանցող որևէ այլ փոխհատուցում առաջարկելու կամ ստանալու ցանկացած դեպքի մասին պետք է հայտնել ԱՃԹՆ-ի Խորհրդին կամ ԱՃԹՆ-ի համապատասխան բազմաշահառու խմբին (միջազգային կամ ազգային քարտուղարությունների միջոցով):  Պետք է մերժել սահմանված արժեքը գերազանցող նվերներ առաջարկելը կամ ընդունելը: Նվերի՝ սահմանված արժեքը գերազանցելու կասկածի դեպքում պետք է խորհրդակցել ԱՃԹՆ-ի քարտուղարության կամ բազմաշահառու խմբի հետ:  Այն դեպքում, երբ նպատակահարմար չէ մերժել առաջարկվածը՝  հատկապես այն պատճառով, որ նման մերժման պատճառով դոնորը կարող է անհարմար իրադրության մեջ հայտնվել, նվերը պետք է հանձնվի  ԱՃԹՆ-ի քարտուղարությանը կամ բազմաշահառու խմբին:

11․ Իրականացումը

ԱՃԹՆ-ի Խորհուրդը, ԱՃԹՆ-ի համապատասխան շահառու խմբերը, միջազգային կամ ազգային քարտուղարությունները պատասխանատու են ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձանց սույն վարքի կանոնների հետ ծանոթացնելու և դրանց մեկնաբանման ու իրականացման վերաբերյալ խորհրդատվություն և, անհրաժեշտության դեպքում, վերապատրաստման դասընթացներ տրամադրելու համար:  ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձանց սույն վարքի կանոնների հետ ծանոթացնելու համար պատասխանատուները, այդ թվում՝  ԱՃԹՆ-ի բազմաշահառու խմբերը պետք է յուրաքանչյուր տարի հաստատեն ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձանց՝ վարքի կանոններին ծանոթ լինելու փաստը և Միջազգային քարտուղարության միջոցով Խորհուրդ դրա իրականացման վերաբերյալ ներկայացնեն հաշվետվություն:

12․ Հաշվետվությունների ներկայացումը

Սույն վարքի կանոնների մեկնաբանման, իրականացման կամ հավանական խախտման հետ կապված մտահոգություն ունեցող ԱՃԹՆ-ի պաշտոնատար անձինք նման հարցերը ներկայացնում են ԱՃԹՆ-ի լիազոր մարմնի ուշադրությանը: Այն դեպքերում, երբ խնդիրները ներկայացվում են ԱՃԹՆ-ի Խորհրդի ուշադրությանը, Խորհուրդը քննում է հանգամանքները և քննարկում, թե անհրաժե՞շտ է արդյոք միջոցներ ձեռնարկել՝ ԱՃԹՆ-ի սկզբունքների, ԱՃԹՆ-ի ստանդարտի և Կանոնադրության համաձայն:  Նման մտահոգությունները ԱՃԹՆ-ի լիազոր մարմնի առջև բարձրաձայնելու անհարմարություն զգացող ցանկացած անձ կարող է իր մտահոգություններն ԱՃԹՆ-ի Խորհրդի ուշադրությանը ներկայացնել Կառավարման հանձնաժողովի և վերջինիս նախագահի միջոցով:

[1] Առաջարկվում է, որ ողջամիտ իրական ծախքերը և միջազգային լավագույն գործելակերպը սահմանելիս շահագրգիռ կողմերը հաշվի առնեն Միջազգային քարտուղարության գործելակերպերը։ Երբ Քարտուղարությունը տրամադրում է օրապահիկներ (ինչը չի անում իր աշխատակազմի դեպքում), հաճախ հետևում է ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի օտարերկրյա օրապահիկների դրույքաչափերին  (https://aoprals.state.gov/content.asp?content_ id=184&menu_id=78)։ Օրապահիկները սահմանելիս պետք է, անշուշտ, պահպանվեն ազգային օրենքները և կանոնակարգերը: